Historia Serbii jako państwa zaczyna się już w IX wieku (ponad 100 lat przed Chrztem Polski). Wtedy doszło do pierwszego większego zjednoczenia ziem pod wodzą jednego księcia – Włastimira. Było to państwo chrześcijańskie – z religią zaczerpniętą najprawdopodobniej od Chorwatów. Państwo to przetrwało jednak stosunkowo krótko, bo tylko 70 lat, do czasu, gdy zostało najechane przez Bułgarów i straciło swoją niezależność.
Po tych wydarzeniach zaczęły się wytwarzać 2 ośrodki administracyjne: w Bośni i w Raszce. Nas interesuje ten drugi – traktowany jako początek Serbii, którą znamy dzisiaj. Nazwa państwa Raszka pochodzi od miasta Ras. Jednak tutaj nie ma stuprocentowej zgody co do pochodzenia. Część źródeł mówi o pobliskiej rzece Raszka, której zawdzięcza nazwę. Inna teoria mówi o fortecy Arsa (w Rzymie Assa) wspomnianej juz w VI wieku przez bizantyjskiego historyka.
Państwo Raszki
Po rozpadzie pierwszego państwa w 950 roku kraj podzielił się na wiele niezależnych żupanii. Stolica księstwa znajdowała się w małym grodzie Ras, będącym niegdyś granicą państwa. Pierwszym władcą był Tihomla, syn popa i pasterz owiec, który dostał posadę za zasługi wojenne. Od tamtych czasów z roku na rok rosło znaczenie Raszki wśród ościennych żupanii.
Następnie rządzili tutaj bracia, Wukan i Marek – jednak ich władza była zależna od pobliskiego królestwa Zety (znajdującego się na terytorium obecnej Czarnogóry). Rządy Wukanowiczów trwały 87 lat, ale rotacja władców ze względu na zależność od Zety i Bizancjum była dość duża.
Początek Serbii
W 1170 roku, w bitwie na Kosowym Polu Stefan Nemania wraz z braćmi pokonał ostatniego władcę Raszki – Tihomira. Od tego czasu na tronie w Starym Rasie zasiadła na 300 lat najdłużej panująca dynastia Nemaniczów. To oni spowodowali zrzucenie zwierzchnictwa bizantyjskiego nad państwem. Księstwo Raszki zmieniło się w Królestwo Serbii (a później nawet na chwilę cesarstwo). Stary Ras był stolicą Serbii aż do 1346 roku, kiedy to król Stefan Urosz IV Duszan ogłosił się cesarzem i przeniósł stolicę do Skopje. Główna historia Serbii jako średniowiecznego mocarstwa kończy się z carem Uroszem I (znanym też jako król Stefan Urosz V Nijaki). Umiera on bezdzietnie, a państwo dzieli się na pomniejsze jednostki, które muszą uznać wyższość sułtana Tureckiego.
Za panowania Nemaniczów powstały najważniejsze zabytki sakralne znajdujące się w Serbii i Kosowie (odwiedzone przez nas monastery i cerkwie: Gračanica, Peć, Prizren, Visoki Dečani).
Stary Ras na liście UNESCO
Jak już wspominaliśmy podczas wpisu z Đurđevi Stupovi, w 1979 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO został wpisany obszar dawnego Starego Rasu: ruiny twierdzy, monaster Đurđevi Stupovi, monaster Sopoćani oraz kościół świętego Piotra, o którym będzie niżej. Te wszystkie obiekty są bardzo blisko siebie, co jest duży magnesem dla turystów odwiedzających ten obszar Serbii.
Zwiedzanie Gradiny
Do dzisiaj, zachowały się resztki twierdzy mającej swoje początki w IX wieku, będącej sercem Królestwa Serbii. Można je zwiedzić zupełnie za darmo, jednak nie jest to atrakcja dla każdego. Z parkingu znajdującego się przy Hotelu Pazariste, czeka nas około 30 minut spaceru pod stromą górkę. W czasie upałów jest to zabójcze, ale widoki na pewno wynagradzają wysiłek.
Początki osadnictwa w miejscu twierdzy sięgają epoki brązu. Zachowały się też pamiątki po rzymskich fortyfikacjach. Mimo że twierdza wraz z miastem były najeżdżane i burzone, to przez wiele wieków stanowiły serce Serbii. Twierdza Gradina została opuszczona najprawdopodobniej w połowie XIV wieku. Po wspaniałej twierdzy zachowały się jedynie fragmenty murów oraz fundamenty budynków.
Po opuszczeniu twierdzy życie przeniosło się do miasta założonego u stóp wzgórza – Trgovište. W czasach swojej świetności leżało na przecięciu szlaków handlowych. Posiadało 64 domy mieszkalne, z warsztatami i sklepami. Oprócz tego było tutaj 5 kościołów. W XV wieku, pod rządami turków, Trgovište zostało przemienione na Staro Trgovište. Kilka kilometrów dalej powstało Novo Trgovište, czyli dzisiejszy Novi Pazar. Trgovište znane później jako Stary Pazar stało się zwyczajną osadą, która z czasem popadła w zapomnienie.
Kontrowersje co do lokacji
Pod koniec XX wieku, pojawiły się wątpliwości co do faktycznej lokalizacji dawnego Starego Rasu. Niektórzy archeolodzy skłaniają się do hipotezy, że był on w pobliżu miejscowości Postenje ok. 2 km od miasta Novi Pazar. Jednak wykopaliska trwające w tym miejscu w dalszym ciągu nie dowiodły prawdziwości tego pomysłu. Istnieją również przypuszczenia, że miasto Ras znajdowało się na miejscu dzisiejszego Novi Pazar lub że nazwa Ras nie odnosiła się do jednego konkretnego miejsca miejsca, ale była to zbiorcza nazwa kilku fortyfikacji, kościołów i klasztorów tworzących centrum państwa w XII wieku.
Cerkiew świętego Piotra i Pawła
Dwa kilometry na północ od centrum Novi Pazar znajduje się bardzo nietypowa cerkiew zwana przez lokalnych mieszkańców Pertova Crkva. Chociaż nie jest znana dokładna data jej powstania, to są ślady świadczące o tym, że w IV wieku już coś tutaj było. Budynek, który oglądamy dzisiaj, został ukończony w IX wieku – jest najstarszym murowanym kościołem w Serbii. Przypomnijmy tylko, że najstarszy zachowany w pełni budynek w Polsce jest z XII wieku – to 300 lat różnicy! We wnętrzu znajdują się freski powstałe na przestrzeni kilku wieków (głównie XII i XIII gdy rządzili Nemanicze). W niektórych miejscach archeolodzy odkryli aż 4 warstwy fresków!
Teren dookoła kościoła służy jako cmentarz i taką rolę miał już od III wieku, gdy te tereny zamieszkiwali Ilirowie. Większość nagrobków na cmentarzu pochodzi z okresu XVI-XIX wieku. Chociaż można też znaleźć pojedyncze, znacznie starsze.
Nam niestety nie udało się dostać do wnętrza cerkwi. Nie mamy pewności, czy po prostu nie trafiliśmy z godzinami zwiedzania, czy jest ona niedostępna dla turystów. Jednak sama bryła kościoła z przyległym cmentarzem jest na tyle interesująca, że warto ją obejrzeć.